تاریخ انتشار: 1397 اسفند
آنچه درباره سفره هفت سین نمی دانید!
درباره هفت سین هر چه قدر که بیشتر بخوانید و بنویسید، باز هم جنبه های ناشناخته دارد. اصلا هیچ وقت فکر کرده اید که چرا می گوییم هفت سین؟! مثلا چرا نمی گوییم پنج سین یا چرا نمی گوییم هفت جیم؟! در این مطلب قصد داریم شما را با راز و رمزهای عدد هفت و حرف سین آشنا کنیم.
اصلا چرا «هفت سین»؟!
عدد هفت شما را یاد چه چیزی می اندازد؟! هفت رنگ رنگین کمان؟! هفت اقلیم؟! هفت شهر عشق که عطار گشته بود؟! هفت خوان رستم؟! هفت آسمان؟! هفت فرشته؟! هفت روز هفته؟! هفت پیکر نظامی؟! اژدهای هفت سر معروف؟! هفت پسر گشتاسب در شاهنامه؟! شاید هم هفتِ دیگری! اصلا دلیل این همه هفت در ادبیات و فرهنگ ایران چیست؟! راستش را بخواهید عدد هفت در زبان باستانی «امرداد» نام دارد. امرداد معنای جاودانگی و بی مرگی دارد.
اطلاعات تاریخی به ما می گوید که عدد هفت برای ایرانیان قدیم، عددی مقدس بوده است. محققان دلیل اصلی این مطلب را علاقه مردم به علم نجوم می دانند. چراکه سیاره و ستاره های هفتگانه در زندگی آنها تاثیر داشتند: زهره، مشتری، عطارد، زحل، مریخ، زمین و خورشید. نیاکان زرتشتی ما هم معتقد بودند عقل مقدس (اهورامزدا) شش وزیر بزرگ به نام امشاسپندان(مقدسان جاویدان) دارد. این شش امشاسپند با اهورامزدا هفت سپند را تشکیل می دادند. محققان می گویند به نظر می رسد که دلیل انتخاب عدد هفت برای هفت سین اشاره به هفت امشاسپند است؛ از طرفی چون كلمه سپند با سین شروع می شود، حرف سین انتخاب ایرانیان بوده است. اما واقعیت این است که قبل از این تاریخ هم مردم بابِل عدد هفت را مقدس می دانستند و طبقات آسمان و زمین و سیارات را هفت تایی تقسیم بندی کرده بودند. نزدیکان داریوش هم هفت نفر می شدند و در «نقشِ رستم» بالای آرامگاه داریوش، هفت نقش دیگر هم دیده می شود. به هر حال استفاده زیاد از این عدد در فرهنگ، ادبیات و جای جای از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار است.
یکی از قدیمی ترین اسنادی که درباره این موضوع وجود دارد و به موضوع هفت سین می پردازد، مطلبی از ابوریحان بیرونی در کتاب «آثار الباقیه» است. بیرونی نوشته است: «چون جمشید بر اهریمن که راه خیر و برکت و باران سبز شدن گیاه را گرفته بود، پیروز شد و دوباره باران باریدن گرفت و گیاهان سبز شدند، مردم گفتند روز نو (یعنی روز نوین و دوره ای تازه) آمده است. پس هر کسی ظرفی جو کاشت و مردم در روز نوروز در هفت طرح، هفت نوع غله کاشتند و سبز کردند.». بسیاری از محققان با توجه به همین مطلب دلیل انتخاب هفت «سین» را وجود هفت دانه گیاهی می دانند که می شود با آن سبزه سفره نوروز را فراهم کرد: جو، ماش، عدس، ارزن، لوبیا، نخود و گندم. تاریخ هم می گوید در زمان پارسیانِ کهن، مردم از هر هفت دانه، سبزه درست می کردند و آنها را روی سر درِ خانه های خود یا پشت بام ها می گذاشتند. هر کدام از این گیاهان که بهتر سبز می شد، نشان دهنده پر ثمریِ آن محصول برای کاشت آن خانواده در آن سال خاص بود. ابوریحان در ادامه نوشته است: «هر شخص از راه تبرک به این روز در طشتی جو کاشت، سپس این رسم در ایرانیان پایدار ماند که روز نوروز در کنار خانه هفت صنف از غلات بر هفت استوانه بکارند و از روئیدن این غلات، به خوبی و بدی زراعت و حاصل سالیانه حدس بزنند...». زبان شناسان می گویند ترکیب لغوی هفت سین از همین هفت صنف غلات به دست آمده است. یعنی در اوایل ظهور اسلام به پیروی از سنت‌های باستانی فقط همین هفت صنف متداول بوده و جنبه تقدس عدد هفت اهمیت داشته است؛ اما به تدریج زبان عامه مردم ماجرا را تغییر داده است: هفت صنف، هفت صن، هفت سن و هفت سین. در نتیجه به پیروی از معنی ظاهری کلمه مردم یاد گرفته اند که بر سفره نوروزی، هفت خوراک که نامشان با سین آغاز می شود قرار دهند.
هفت سین یا چین یا شین؟!
هفت جیم به جای هفت سین: راستش را بخواهید نظریات متفاوتی درباره هفت سین وجود دارد. عده ای می گویند قبل از حضور هفت سین در زندگی ایرانیان هفت شین و قبل تر هفت چین وجود داشته است. دانشنامه ایرانیکا هم تاریخ این رسم را مبهم می داند: «هفت سین احتمالاً رسم کهنی نیست. در یک دوبیتی که به طور واضحی معاصر است ریشه این سنت را از زمان کیانیان و در اصل به صورت هفت شین بیان می‌کند: روزِ نوروز در زمان کیان/ می نهادند مردم ایران/ شهد و شیر و شراب و شکر ناب / شمع و شمشاد و شایه اندر خوان.» طرح ایده درباره «هفت شین» را بعضی محققان هم تایید کرده اند. آنها می گویند شراب به دلیل باورهای اسلامی، جایش را به سرکه داده و هفت شین را به هفت سین تبدیل کرده است. البته عده ای دیگر هم شراب را به معنی شربت می گیرند. بعضی دیگر در نظریاتشان به هفت «سینی» (طبق) پر از خوراکی اشاره کرده اند یا اصل را «هفت‌چین» به معنی هفت چیدنی دانسته اند. عده اندکی هم به هفت میم معتقد هستند که شامل مرغ، ماهی، ماست، مویز و... بوده است.
توصیه کلون: مهم نیست روی سفره هفت سین امسالتان چه چیزی بگذارید، فقط لذت ببرید.