روایت سه زن در «خانوم»
فیلم سینمایی «خانوم» محصول سال 1392 به کارگردانی تینا پاکروان که در زمان اکران با استقبال زنان مواجه شده بود را به یاد می آورید؟! فیلمی که روایتگر قصه سه زن واقعی بود و از همین جهت توانست جای خودش را میان مخاطبان باز کند. «خانوم» در سه اپیزود قصه هایش را ساده و روراست تعریف می کند.
در اپیزود اول مخاطب قصه «ناهید» و حمید را می بیند؛ زن و شوهری که به خاطر ورشکستگی تمام اموالشان را از دست داده اند. ناهید با وجود سرزنش‌های پدر و رنجی که فرار کردن حمید از ایران برایش به دنبال دارد، باز هم تنها حامی اوست. مادر ناهید هم از مقاومت او استقبال می کند، چون او خود نیز زنی است که در دوران جنگ پای زندگی ایستاده است. ناهید تنها کسی است که می داند کنار هم بودن تنها سرمایه زندگی ورشکست شده شان است و برای همین در آن سالگرد ازدواج پر از ترس می گوید: «در عوض ما هم دیگر رو داریم». دومین قصه اما زندگی بی روح «یلدا» و خسرو ست. آنها زوجی هنرمند از طبقه متوسط اجتماع هستند که به نظر می آید عشق دلیل شروع زندگی شان بوده است؛ با این حال خسرو الان معتاد به الکل است، خبری از روح هنری اش نیست و برای گذران زندگی نیازمند حمایت مالی یلداست. در این قصه هم باز این یلداست که خسرو را برای این منجلاب، «حیف» می داند و به فروش پیانو همسرش هم راضی نمی شود. اپیزود سوم زندگی طوبی و رضاست. مردی که به خاطر یک اتفاق در کارخانه دست هایش را از دست داده و زنی که برای مبارزه با مشکلات ناشی از این حادثه هر کاری می کند: رسیدگی به بچه ها، کارگری در بیمارستان و از همه مهم تر تزریق امید به خانواده از هم گسیخته اش؛ اما رضا با احساس سربار بودن کنار نمی آید. نقطه اتصال این سه اپیزود چیست؟! همه قصه ها روایتگر آدم هایی حدود هم سن و سال (دهه پنجاهی) هستند.
فیلم خانوم درامی اجتماعی است که اگر زن باشید، می توانید وقت تماشا خودتان را میان زندگی های بازی شده اش پیدا کنید؛ اگر آن اندازه موفق نباشید که در همه قصه ها نفوذ کنید، لااقل یکی از آن زن ها شما هستید. این یعنی شما با یک فیلم خانواده محور رو به رو هستید و نویسنده تا آنجا که توانسته است، طبقه های مختلف جامعه را در آن درگیر کرده تا پیام اولیه اش را پر رنگ تر از دیگر پیام ها ابراز کند: حتی کلیشه طبقه اجتماعی هم زنان را با دردهای مشترک کنار هم قرار می دهد. هر چند این فیلم از نام گذاری تا شکل روایت، زنان را در مرکز قرار می دهد، اما مخاطب آن تنها زنان نیستند. چراکه نمایش ساده زنان ایرانی در شرایط متفاوت فرهنگی و اجتماعی می تواند هر کسی را جدا از جنسیت با خودش همراه کند. از همین جهت است که این فیلم را نمی توان فیلمی فمنیستی یا زن گرا دانست. خانوم بیش از هر چیزی واقعی است و همین واقعی بودن آن را از رادیکالیزم دور می کند. خانوم حتی برای قضاوت مردانِ قصه به شما کمک می کند تا بیشتر و بیشتر درکشان کنید و آنها را گناهکار ندانید. مردهای خانوم شر و ضد قهرمان نیستند و این یعنی فیلم توجه به زنان را در سایه نفی مردان نمی برد. بلکه تمام حرف خانوم این است: «زنانِ وفادارِ زندگی هایِ در حال فروپاشی، قابل ستایش هستند...». زنانی قهرمان که در پیچیده ترین شرایط پشت همسرانشان ایستاده اند و درست مانند دری محکم از فرار آنها جلوگیری می کنند. حمید مجبور است برای مشکل اقتصادی فرار کند، خسرو برای فرار به الکل پناه برده است و حالا هم از واقعیت فرار می کند و رضا برای عدم درک موقعیت پیش آمده، فرار را به قرار ترجیح داده است. در این میان ناهید، یلدا و طوبی هستند که هر روز تکه های گسسته زندگی شان را کوک می زنند؛ کوک هایی که مردهای فراری شان هر روز دوباره می شکافند و این چرخه شکافتن و دوختن، زنان فیلم را خسته و از پا نشسته نمی کند. این یعنی زنان فیلم خانوم قربانی نیستند، آنها فقط با تمام توان ایستاده اند.
خانوم را اگر ندیده اید، ببینید؛ اگر دیده اید یک بار دیگر ببینید و دور از حساسیت در ساختار حضور زنان بی شمار اطرافتان را حس کنید. آنها که نه بازیگر بوده اند و نه در یک فیلم دو ساعته نقشی داشته اند، اما زنان خانوم را در تک تک لحظات عمرشان بازی کرده اند. ستون های محکمی که پا به پای حوادث، سختی ها، مشکلات و فرارها ایستاده اند؛ ببینیدشان با صورت هایی سرخ از سیلی و لبخندهایی که هرگز محو نشده اند.